HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR
HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR
Kural olarak borçlunun malvarlığını oluşturan mal, alacak ve hakları borç için haczedilebilir. Ancak borçlunun ve ailesinin yaşaması ve ekonomik varlığını devam ettirebilmesi için gerekli olan borçluya ait bazı mal ve haklarının haczedilemeyeceği kabul edilmiştir. Bu doğrultuda borçlu ve geçimini sağlamakla yükümlü olduğu ailesinin geçimi için gerekli mallar haczedilemez mallar olarak belirlenmiştir. Bir malın veya hakkın haczedilip haczedilemeyeceği, haczi yapan icra müdürü tarafından değerlendirilir.
İcra ve İflas Kanunu’nun 82.maddesinde tahdidi olarak sayılan ve tamamı haczedilemeyen mal ve haklar şunlardır:
- Devlet malları haczedilemez: Devlete karşı icra takibi yapılabilir, ancak devlet malları haczedilemez. Bu hükmün amacı, kişilerin alacağına karşılık kamu yararının üstün tutulmasıdır. Devlet malları kamuya ait olduğundan, kişisel alacaklar için haczedilip satılamaz. Kamu binaları, belediye otobüsleri, köyün orta malları ve İl Özel İdaresi’nin proje karşılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirler de bu kapsamda haczedilemeyen mal, hak ve ücretlerdendir. Belediyelerin kamu hizmetine tahsis etikleri malları haczedilemez Buna karşılık, belediyelerin özel hukuk hükümlerine göre, örneğin içme suyu gelirlerinin haczi mümkündür.
- Borçlunun kendisi ve mesleği için gerekli olan eşyaları haczedilemez: Bunun için borçlunun haciz anında bu mesleği fiilen icra etmekte ve kendisi ve ailesinin geçimi için gerekli olan parayı bu mesleğin icrası suretiyle sağlamakta olması gerekir. Örnek olarak borçlunun mesleği için gerekli olan önlük, tulum gibi eşyalar ve mesleği için gerekli olan alet niteliğindeki eşyalar haczedilemeyen mallardır
Borçlu bir meslek sahibi sayıldığı takdirde, bu mesleği ile ilgili alet, edevat ve kitapları haczedilemeyecek, aksine bir teşebbüs sahibi sayıldığı zaman, bu teşebbüsün malları sermaye ağırlıklı olup haczedilebilecektir. Bu konuda Yargıtay 12. Hukuk Dairesinin 24.05.2018 tarihli E. 2018/9292, K. 2018/5253 sayılı kararında; “borçlunun yaptığı işte onun kişisel çalışması ve faaliyeti ön planda, sermayesi ve yararlandığı yabancı iş gücü ikinci planda gelmekte ise, borçlu bir meslek sahibi sayılır ve bu meslek için gerekli aletler haczedilemez” demektedir.
- Aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri haczedilemez: Borçlu ve ailesi için gerekli olan ev eşyasını borçlunun sosyal durumuna göre tespit etmek gerekir. Genel olarak yatak, yorgan, giyim eşyası, giysi dolabı, avize, çatal bıçak takımı, tabak, fırın, buzdolabı, perde ve yatak gerekli ev eşyası olarak haczedilemez ise de, gümüş veya altın kaplamalı çatal bıçak takımı veya değerli taşları olan bir avize haczedilebilir. Haczedilemez bir eşyadan birden fazla olması halinde, bunlardan yalnızca birisi haczedilmeyip, diğerleri haczedilebilir. Örneğin bir evde birden fazla televizyon veya buzdolabı varsa, bunlardan yalnızca birisi haczedilmez, diğerleri haczedilir.
Yargıtay, mütevazı bir hayat standardının sürdürülebilmesi ve içinde bulunulan sosyal statünün asgari koşullarının muhafazasını temine yarayan, borçlunun yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşyayı, lüzumlu eşya olarak kabul etmektedir. (Yargıtay 12.HD 2016/17477 E. 2017/9513 K.)
- Çiftçinin geçimi için gerekli eşya ve aletleri haczedilemez: Borçlunun bu maddeden yararlanabilmesi için, asıl mesleğinin çiftçilik olması ve bilfiil bu işi yapması gerekir. Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları, nakil vasıtaları ve ziraat aletleri haczedilemez.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin 23.05.2017 tarihli E. 2016/15247, K. 2017/7892 sayılı kararında; borçlu çiftçinin tarla ve bahçede kullandığı, kendisinin ve ailesinin sağlık içinde yaşamlarını sürdürebilmesi ve çiftçilik mesleğinin devamı için zorunlu olan traktörün haczedilemeyeceğine hükmetmiştir.
- Borçlunun geçimi için gerekli hayvanlar haczedilemez: Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez. Bu malların haczedilemez sayılabilmesi için borçlunun çiftçi olması gerekmez. (Yargıtay 12.HD 2015/20349 K. 2015/31690)
- Borçlunun yiyecek ve yakacakları haczedilemez: Borçlu ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları, borçlu çiftçi ise ayrıca gelecek mahsul için gerekli olan tohumluğu haczedilemez. Buradaki iki ay, haczi takip eden iki aydır ve ihtiyaç bu iki aya göre belirlenir. Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin geçimleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez.
- Borçlu bağ, bahçe veya meyve veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alet ve edevat haczedilemez. Yargıtay’a göre pulluk bir tarım aletidir ve bu nedenle haczedilemez.
- Askerlik malullerine ve şehit yetimlerine verilen harp malullüğü zammı ve diğer bazı gelirler haczedilemez: Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malul olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri haczedilemez.
- Bir yardımlaşma sandığı veya derneği tarafından bağlanan maaşlar haczedilemez: Örnek olarak Kızılay’ın yaptığı yardımlar haczedilemez.
- Öğrenci bursları haczedilemez: Öğrencilere verilen burs, kredi ve nakdi yardım adı altında ödenen miktar haczedilemez.
- Borçlunun haline münasip tek evi haczedilemez: Fakat evin kıymeti fazla ise bedelinden haline münasip bir yer satın alınabilecek miktarı borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır. Haczedilemezlik kuralı açısından konutun; bağımsız konut, kat mülkiyeti, elbirliği veya birlikte mülkiyete konu olmasının önemi yoktur. Buna karşılık, boş arsa konut sayılmaz ve dolayısıyla arsanın haczedilmesi mümkündür.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin E. 2019/13405, K. 2020/286 sayılı kararında; “bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki “aile” terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. Mahkemece, borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan haline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedeli bilirkişilere tespit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise, satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden mesken için gerekli olan miktar borçluya bırakılmalı, kalanı alacaklıya ödenmelidir” demektedir.
Haziran/ 2020
Av. Abdulvahit KAYA & Av. Tuğçe AKYÜZ
Kaya Partner Hukuki Danışmanlık
Lawyers – Rechtsberatung
Istanbul – Turkey