CMR KONVANSİYONU’NUN TÜRK HUKUKU’NDAKİ YERİ, DAVA VE İSTEMLER
CMR KONVANSİYONU’NUN TÜRK HUKUKU’NDAKİ YERİ, DAVA VE İSTEMLER
Türkiye, 14.12.1993 gün ve 21788 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 3939 sayılı Kanun ile CMR ve CMR’ye ek protokole katılmayı kabul etmiştir. CMR’nin metni 4 Ocak 1995 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış, daha sonra Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği’ne katılma belgesi tevdi edilmiş ve söz konusu sözleşme Türkiye’de usule uygun bir şekilde yürürlüğe girmiştir. Bu sebeple CMR ve ek protokolü Anayasa’nın 90. maddesinin son fıkrasına göre kanun hükmündedir. CMR Konvansiyonu’na paralel olarak 6937 sayılı “Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı İçin Mukavele Sözleşmesi Elektronik Taşıma Belgesi ile İlgili Ek Protokol’e Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” ve 27 Mayıs 2008 tarihli “Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı İçin Mukavele Sözleşmesi Elektronik Taşıma Belgesi” ile ilgili Ek Protokol’e katılmamız uygun bulunarak 31.03.2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Yargıtay da, CMR’ın usulüne uygun bir şekilde yürürlüğe konulması nedeniyle kanun hükmünde olduğu ve CMR madde 1 kapsamında uygulama alanı içerisinde bulunan her taşıma sözleşmesine uygulanacağı, CMR ile TTK arasında çatışan hükümlerde hangisinin uygulanacağı meselesinde uluslararası taşımalar için daha sonra yürürlüğe giren ve bir iç hukuk kuralı haline gelen CMR’ın öncelikli olarak uygulanması gerektiği görüşündedir.
Sonuç olarak CMR hükümlerinin iç hukukumuzda “kanun ile eş değer” nitelikte bir iç hukuk kuralı olduğunu ifade etmek mümkündür. Bununla birlikte CMR’ın uygulama alanına giren bir hususa ilişkin diğer düzenlemelere göre öncelikli olarak uygulanması gereklidir. Bu duruma CMR’ın ilgili diğer düzenlemelere göre karayolu ile uluslararası karayolu taşımalarına ilişkin daha özel düzenleme niteliği taşıması öncelikli olarak etkili olmuştur. Böylelikle TTK ile CMR’ın çatışması durumunda uluslararası karayolu ile eşya taşıma sözleşmeleri hususunda, TTK’ya göre daha özel nitelikte ve sonraki düzenleme olduğu için, CMR’ın TTK hükümlerinden öncelikli olarak uygulanması gerektiği ifade edilebilir. Kanun koyucu, bu hükümlerde kanun ile uluslararası antlaşmaları eş konumda görmektedir.
Türkiye dâhil CMR Konvansiyonu’nun geçerli olduğu ülkeler tek bir yasal sistemle birbirine bağlanmış tek bir yasal bölge oluşturmaktadır. Sonuç olarak Konvansiyon, ulusal yasal sistemlerin yanında ayrı bir sistem olarak kabul edilebilir.
Konvansiyon malların alındığı yer ile teslim edileceği yerin en az biri akit taraf olan iki farklı ülkede bulunduğu takdirde ve ücret karşılığında karayoluyla eşya taşımacılığına yönelik her taşıma sözleşmesi için geçerlidir. Bu da bir akit ülke başlayan ya da sona eren ve başkası hesabına gerçekleştirilen her türlü uluslararası karayolu eşya taşımalarının (kendi hesabına yapılan taşımalar CMR kapsamında değildir) bazı istisnalar haricinde CMR kurallarına tabi olacağı anlamına gelmektedir. Bu istisnalar:
- posta gönderileri;
- cenaze sevkiyatları;
- “Mobilya” taşımaları (genellikle ev taşımaları olarak kabul edilir);
- özel eşyaların taşınması;
Konvansiyonun 1. maddesinde konvansiyonun geçerliliği (uygulanması) farklı türlerde bazı koşullara bağlanmaktadır. Bu bağlamda nakliye sözleşmesi kavramı, ücret karşılığı taşımalar, malların alınacağı yer ile teslim edileceği yerin iki farklı ülkede bulunması zorunluluğu, araç kavramı, eşya kavramı gibi unsurlar ayrı ayrı ele alınmaktadır. Zararın ya da kaybın hatalı teslimat, korumada ihmal, eksik dokümantasyon, kusurlu ambalaj, yanlış ısı ya da teslimatta nakit tahsil edilmemesi gibi nedenlerden kaynaklanması halinde tazminat ödenmez.
- CMR (TAŞIYICININ YURT DIŞI SORUMLULUĞU) SİGORTASI VE GENEL ŞARTLARI
CMR sigortası, uluslararası karayolu ile eşya taşınmasına ilişkin yeknesak kuralların yer aldığı bir konvansiyon olan CMR’ın uygulama kapsamındaki bir taşıma sözleşmesinin tarafı olan taşıyıcının sorumluluğunu himaye altına aldığı bir sigorta türüdür. Bu sigorta türü ile himaye edilen sorumluluk ise, taşıyıcının sadece CMR’den doğan sorumluluğudur. Taşıyıcının CMR kapsamındaki sorumluluk halleri, CMR’de değişik maddelerde yer almaktadır. Taşıyıcı taşınan eşyanın zıyaından, hasarından ve teslimin gecikmesinden (CMR m. 17/1) sorumludur. Ancak taşıyıcının, CMR’da düzenlenen başka sorumluluk halleri de mevcuttur. Bu hallerin CMR sigortasında değerlendirilebilmesi için, bir zarara yol açabilecek nitelikle olmaları gerekmektedir. CMR kapsamında taşıyıcının sorumluluğu teslim alma ile başlamakta, gönderilene teslim etmekle de son bulmaktadır. Ancak bu durum, yükleme, istifleme, boşaltma, gümrüğe teslim gibi hususlarda tartışmalı hususları gündeme getirmektedir.
Türkiye’de CMR sigortası için, TTK m. 1266 ve Sigortacılık Kanunu m. 11 uyarınca Hazine Müsteşarlığı’nca onaylanmış ve sigorta şirketlerince aynı şekilde uygulanacak olan “genel şart” mevcut değildir. Böylelikle CMR sigorta sözleşmesinin taraflarınca kararlaştırılmış şartlar, sözleşmenin kapsamını belirlemektedir. Tarafların CMR sigortasının şartlarını kararlaştırırlarken, CMR hükümlerine göre hareket etmeleri gerekmektedir. Ancak CMR’da emredici nitelikte sayılmayan hususlarda CMR hükümlerinden ayrılabilirler. Özellikle taşıyıcının sorumlu olacağı hususları riziko kapsamına dâhil etme ya da riziko istisnası olarak kabul etme hususlarında tarafların iradeleri söz konusudur. Taşıyıcının CMR kapsamında sorumluluğu neticesinde ortaya çıkan zararın tazmininde ödenecek bedel, her ülkenin ulusal hukukuna göre değerlendirilmeyecektir. Bu hususta, CMR hükümlerinde, zarara uğrayan eşyanın değeri, tazminatın hesaplanması, tazminatın üst sınırı ve tazminatın üst sınırının aşılabilmesine imkân tanınan haller düzenlenmiştir. CMR sigortacısı da, taşıyıcının bu şekilde tazmin ile yükümlü olduğu miktara ve sigorta bedeline göre ödeme yapacaktır.
Konvansiyona 2020 itibari ile yılı itibariyle 56 ülke taraf olmuştur. Bunlar; Arnavutluk, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İran, İrlanda, İtalya, Ürdün, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Litvanya, Lübnan, Lüxemburg, Malta, Mongolya, Karadağ, Fas, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Suriye, Arabistan, Tacikistan, Makedonya, Tunus, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, İngiltere, Özbekistan’dır.
Türkiye CMR Konvansiyonun 47. Maddesine çekince koymuştur. Bu çekince aynen şöyledir;
Reservation:
“The Republic of Turkey does not consider itself bound by article 47 of the Convention, under which any dispute between two or more Contracting Parties relating to the interpretation or application of the Convention which is not settled by negotiation or other means may, at the request of any of the Contracting Parties concerned, be referred to the International Court of Justice.”
- CMR KONVANSİYONU’NDA İSTEM VE DAVALAR
Alıcı, taşımacı ile beraber durumlarını kontrol etmeden, ziyan ve hasarın açıkça görüldüğü hallerde teslim anında veya açıkça görülmediği hallerde teslimden yedi gün içinde (pazar günleri ve resmi tatiller hariç) durumu kendisine bildirmeden malı tesellüm ederse, bu husus onun yükü sevk mektubunda belirtildiği şekilde alındığına kanıt oluşturur. Açıkça gözükmeyen ziyan veya hasarlarda bildirme yazılı olarak yapılacaktır.
Mal alıcı ve taşımacı tarafından kontrol edildikten sonra, bu kontrolün sonucuna uymayan kanıtlar ancak açıkça görülmeyen ziyan ve hasarlar için kabul olunabilir. Ancak bunun için alıcının kontrolden sonra yedi gün içinde (pazar ve resmi tatil dışında) durumu yazılı olarak taşımacıya bildirmesi gereklidir.Yük alıcının kullanımına verildiği tarihten sonraki 21 gün içinde durum yazılı olarak taşımacıya bildirilmemiş ise, teslimdeki gecikmeler için tazminat ödenmez.
Bu maddedeki zaman limitlerini hesap ederken duruma göre teslim tarihi, kontrol tarihi veya yükün alıcıya verildiği tarih sayılmayacaktır.
- CMR’YE GÖRE YETKİLİ MAHKEME HANGİSİDİR?
Gerekli tetkik ve kontrolleri yapmak için taşımacı ve alıcı birbirlerine makul her kolaylığı göstereceklerdir. CMR sözleşmesine göre yapılan taşımalardan ortaya çıkan davalarda davacı taraflar arasında anlaşma ile belirlenmiş, akit taraf mahkemelerinde dava açılabileceği gibi ayrıca ülke mahkemelerinde de dava açılabilir.
- a) Davalının mutat olarak ikamet ettiği veya taşıma mukavelesinin akdedildiği esas işyerinin veya şubesinin veyahut da acentesinin bulunduğu yerlerde,
- b) Taşımacının yükü aldığı veya teslim yeri olarak gösterilen yerlerde ve başka mahkemelerde dava açılamaz.
Bir dava yine aynı paragrafa göre yetkili olan bir mahkemede görülmekte ise veya böyle bir mahkeme tarafından bir taleple ilgili olarak karar verilmiş ise, aynı nedenlerle aynı taraflar arasında yeni bir dava açılamaz. Ancak ilk davanın açıldığı ülkede yerine getirilmiyor ise, bu hüküm uygulanmaz.
Bir akit ülkedeki bir mahkemenin 1 inci paragrafta sözü geçen bir dava ile ilgili olarak verdiği karar, o ülkede yerine getirilebiliyor ise ilgili ülkedeki formaliteler tamamlanır tamamlanmaz diğer akit ülkelerin her birinde de yerine getirilebilir olacaktır. Bu formaliteler davanın yeniden görülmesine olanak sağlamaz. CMR sözleşmesi gereğince taşımalardan doğan davalarda, akit ülkelerde oturan veya işyerleri bu ülkelerde olan akit ülke vatandaşlarından giderlere karşılık teminat istenemez.
CMR Sözleşmesinden Doğan Davalarda Zamanaşımı Süresi
CMR sözleşmesi gereğince yapılan taşımalardan doğacak davaların bir yıl içinde açılması gerekir. Ancak bilerek kötü hareket veya mahkeme tarafından bilerek kötü hareket olarak kabul edilen kusurlarda, bu süre üç yıldır ve şu tarihlerde başlar:
- a) Teslimde kısmi kayıp, hasar veya gecikmelerde, teslim tarihinden itibaren,
- b) Tam kayıplarda, kararlaştırılan zaman limiti bitiminden 30 gün sonra kararlaştırılmış zaman limiti yoksa yükün taşıyıcı tarafından teslim alınmasından sonraki 60. günde,
- c) Bütün diğer durumlarda, taşıma mukavelesinin akdedildiği tarihten sonraki üç aylık dönemin sonunda.
Limit döneminin işlemeye başladığı gün bu döneme dâhil edilmeyecektir. Yazılı bir istem, taşımacı bunu yazılı bildiri ile geri çevirip, ona ilişkin belgeleri de iade edinceye kadar zaman limitini erteler. Talebin bir kısmı kabul edildiği takdirde zaman aşımı süresi anlaşmazlık konusu olan istek için tekrar devam etmeye başlar.
CMR Hasarlarında İstenen Evrakların Listesi Aşağıdaki Gibidir;
- CMR/ Konşimento
- Tır Karnesi veya T1 Belgesi (Birçok nakliyeci Tır karnesi kullanmıyor)
- Gümrük Beyannamesi
- Mal Faturası
- Çeki Listesi ( Yükleme listesi)
- Hasar Talebi (Antetli ve kaşeli kâğıda hasarlı emtialarına fatura da yer alan birim fiyatı ile belirtilmesi ve hasar durumunun belirtilmesi yani talep edilen tutarın neye istinaden talep edildiğini belirten yazı)
- Mal sigortacısının eksper raporu
- Hasarlı emtianın fotoğrafları (tahliye öncesi römork içerisinde ve yükleme/boşaltma anında çekilen hasarı gösteren fotoğraflar)
- Malın depoya hasarlı teslim edildiğine dair tutanak (antrepo/gümrük)
- Sürücü beyanı (hasarın oluş şeklini anlatan yükleme, istifleme ve boşaltmanın kimin tarafından yapıldığı mutlaka belirtilen açıklayıcı hasar beyanı)
- Ruhsat ve Ehliyet
- Navlun Faturası
- Alıcı/gönderici firmanın nakliyat emtia sigortası var ise sigorta bilgileri
- Kaza zaptı (trafik kazası varsa)
Kaya & Partner Hukuk olarak önerimiz, CMR Hasarında istenen yukarıdaki önemli belgeler dışında ayrıca mallar alıcı firmaya gelmişse, mutlaka teslim konşimentosuna (CMR Belgesine) hasar şerhi düşülmeli ve/veya sürücünün imzasının olduğu tutanak alınmalı ve arada forward firmaları varsa bu firmaların bilgileri alınmalıdır.
İlgili hasar “Hırsızlık Hasarı” ise yukarıdaki belgelere ek olarak polis tutanağı, “Yangın Hasarı” ise yukarıdaki belgelere ek olarak itfaiye raporu ve polis tutanağı da eklenmelidir.
Av. A. Vahit KAYA, LLM- MBA
Kaya Partner Hukuki Danışmanlık
Lawyers – Rechtsberatung
Kadıköy – İstanbul