25 EKİM 1980 TARİHLİ ULUSLARARASI ÇOCUK KAÇIRMANIN HUKUKİ VEÇHELERİNE DAİR SÖZLEŞME

ANAHAT

25 EKİM 1980 TARİHLİ ULUSLARARASI ÇOCUK KAÇIRMANIN HUKUKİ VEÇHELERİNE DAİR SÖZLEŞME

25 Ekim 1980 tarihli Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine Dair Sözleşme

Bir çocuğun mutat meskeninin bulunduğu Devletten haksız bir şekilde uzaklaştırılması veya bu Devletin dışında alıkonulması çocuk üzerinde zararlı bir etki yaratır. Bir çocuğun mutat ikametgahı, haksız olarak uzaklaştırılmadan veya alıkonulmadan önce o çocuğun hayatının odak noktasıdır. Bu nedenle, çocuğun en güçlü ailevi ve sosyal bağlara sahip olduğu ortamdan aniden uzaklaştırılmasının ciddi sonuçları vardır. Sınırlar arasında hareket halinde olan ailelerin sayısındaki artış, ne yazık ki uluslararası çocuk kaçırma olaylarının sayısında da artışa yol açmıştır. Bu çocukların yerlerinin tespit edilmesi, kurtarılması ve geri getirilmesi karmaşık ve zor olabilmektedir.

Çocuk Kaçırma Sözleşmesi, Akit Taraflar arasında bir işbirliği sistemi ve çocuğun mutat mesken Devletine iadesi için hızlı bir prosedür sağlayarak, çocukları uluslararası alanda haksız yere uzaklaştırılmalarının veya alıkonulmalarının zararlı etkilerinden korumayı amaçlamaktadır. Çocuk Kaçırma Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nden (BMÇHS) daha eski olmasına rağmen, BMÇHS’de yer alan uluslararası yükümlülüklerin, özellikle de 9, 10, 11 ve 35. maddelerin uygulanmasına olanak sağlayan pratik usuller sunmaktadır. Çocuk Kaçırma Sözleşmesi ayrıca çocuğa erişim haklarının korunmasını da sağlamaktadır. Sözleşme 16 yaşına kadar olan çocuklar için geçerlidir (Madde 4).

Sözleşme’nin Temel Unsurları

İade mekanizması

Sözleşme, haksız yere yurtlarından çıkarılan veya yurt dışında tutulan çocukların mutat meskenlerinin bulunduğu Devlete derhal geri gönderilmelerini sağlayacak bir usul öngörmektedir (Madde 1). Sözleşme, istisnai durumlar haricinde, bir çocuğun haksız yere uluslararası sınırların ötesine götürülmesinin veya alıkonulmasının çocuğun yararına olmadığı ilkesine dayanmaktadır (Giriş Bölümü). Çocuğun mutat olarak ikamet ettiği Devlete iadesi, çocuğun her iki ebeveyni ile temas kurma hakkını korur (bkz., örneğin, BMÇHS Madde 9.3), çocuğun yaşamındaki sürekliliği destekler (BMÇHS Madde 8) ve velayet veya erişimle ilgili herhangi bir kararın en uygun mahkeme tarafından verilmesini sağlar. İade emri, çocuğun haksız olarak alınmasından veya alıkonulmasından önce var olan statükoyu yeniden tesis etmek ve alan kişiyi haksız olarak alınması veya alıkonulması sonucunda elde ettiği her türlü avantajdan mahrum bırakmak üzere tasarlanmıştır. Bunu yaparken, çocuğun derhal iadesi, uluslararası kaçırma olaylarına karşı caydırıcı bir unsur olarak da işlev görür.

İade emri, velayetin esasına ilişkin bir karar değildir (Madde 19). Sadece çocuğun, velayet ve erişime karar vermek için en uygun yargı yetkisine iade edilmesine yönelik bir karardır. Bu nedenle, Sözleşme kapsamındaki iade kararlarının sınırlı kapsamı, iade kararının derhal verilmesi (Madde 12) ve bir kaçırma davasına bakan mahkemenin, çocuğun iade edilmeyeceği tespit edilmedikçe veya makul bir süre içinde Sözleşme kapsamında bir başvuru yapılmadıkça velayet hakları konusunda karar vermemesi (Madde 16) gerekliliklerini haklı çıkarmaktadır.

İade kararı için yapılan bir başvuru, başvuranın aşağıdaki hususları ortaya koymasını gerektirir: çocuğun mutat olarak diğer Sözleşmeci Tarafta ikamet ediyor olması (Madde 4), çocuğun götürülmesi veya alıkonulmasının o Tarafın hukuku tarafından atfedilen velayet haklarının ihlalini teşkil etmesi (Madde 3(a)) ve başvuranın haksız olarak götürüldüğü veya alıkonulduğu sırada bu hakları fiilen kullanıyor olması (Madde 3(b)).

Sayfa 1/2

İade ile ilgili istisnalar

Sözleşme, iade başvurusuyla ilgilenen makamın çocuğun iadesine karar vermeme konusunda takdir yetkisine sahip olduğu bazı istisnalar öngörmektedir. Çocuğun artık yeni ortamına yerleşmiş olduğunun kanıtlanması halinde, yetkili makamın iade kararı vermeme konusunda takdir yetkisi bulunmaktadır (Madde 12). Çocuğun bakımını üstlenen kişi ya da kurum, uzaklaştırma ya da alıkoyma sırasında velayet haklarını fiilen kullanmıyorsa ya da uzaklaştırma ya da alıkoymaya rıza göstermiş ya da sonradan razı olmuşsa, yetkili makam çocuğun iadesini emretmek zorunda değildir (Madde 13(1)(a)). İadenin çocuğu fiziksel veya psikolojik zarara maruz bırakacağına veya başka bir şekilde çocuğu tahammül edilemez bir duruma sokacağına dair ciddi bir risk varsa, yetkili makam benzer şekilde çocuğun iadesini emretmek zorunda değildir (Madde 13(1)(b)). Yetkili makam ayrıca çocuğun iade edilmeye itiraz ettiğini ve çocuğun görüşlerini dikkate almanın uygun olacağı bir yaşa ve olgunluk derecesine ulaştığını tespit ederse çocuğun iadesine karar vermeyi reddedebilir (Madde 13(2)). İade, talep edilen Devletin insan hakları ve temel özgürlüklerin korunmasına ilişkin temel ilkeleri tarafından izin verilmiyorsa da reddedilebilir (Madde 20).

Yetkililerin rolü

Sözleşme, tüm Akit Taraflarda bir Merkezi Makamlar sistemi öngörmektedir. Her bir Akit Taraftaki Merkezi Makamlar, Sözleşmenin pratikte uygulanmasında idari işbirliğinin odağı olarak ayrılmaz bir role sahiptir. Her bir Sözleşme Tarafındaki Merkezi Makamlar çocuğun yerinin tespit edilmesine ve mümkünse çocuğun gönüllü olarak geri dönmesinin veya anlaşmazlıkların dostane bir şekilde çözülmesinin sağlanmasına yardımcı olurlar. Ayrıca, çocuğun iadesine yönelik işlemleri başlatarak veya başlatılmasına yardımcı olarak ve çocuğun güvenli bir şekilde iadesini sağlamak için gerekli idari düzenlemeleri yaparak çocuğun daha fazla zarar görmesini önlemek için işbirliği yaparlar. Merkezi Makamlar ayrıca, erişim haklarının barışçıl bir şekilde kullanılmasını teşvik etmek ve bu hakların kullanılmasının önündeki engelleri mümkün olduğunca kaldırmak için adımlar atmakla yükümlüdür (Madde 21).

Ek kaynaklar

HCCH web sitesinin Çocuk Kaçırma Bölümü, Çocuk Kaçırma Sözleşmesi hakkında en son bilgileri içerir. Buna şunlar dahildir:

• Sözleşme Metni
• Akit Tarafların Durum Tablosu
• Merkezi Makamların Listesi ve pratik bilgiler (Ülke Profilleri dahil)
• Çocuk Kaçırma Sözleşmesi Hakkında Açıklayıcı Rapor
• İyi Uygulama Kılavuzları: Bölüm I – VI
• Örnek Başvuru Formu
• Uluslararası Lahey Hakimler Ağı (IHNJ) hakkında bilgi
• Uluslararası Çocuk Kaçırma Veritabanı (INCADAT) hakkında bilgi